Tajemnice ukryte w nazwach cz. LXXI

Jawor należy do bardzo starych osiedli. Pierwsza wzmianka historyczna na jego temat pochodzi z 1221 roku. Wówczas wchodził on w skład dóbr Leszka Białego. Miejscowość wymienia także Jan Długosz wśród szesnastu wsi, stanowiących uposażenie kanclerstwa łęczyckiego. W XVI wieku wioska stanowiła własność Krzysztofa Mniszewskiego. Z danych demograficznych z 1882 roku wynika, że w Jaworze, obejmującym 647 mórg, znajdowało się wtedy 7 domów i 64 mieszkańców.
Jawor?Kolonia powstała dopiero w XIX wieku na gruntach miejscowego folwarku. Leży przy szosie, między Kozeninem a Mniszkowem, zaś stary Jawor znajduje się od tej miejscowości nieco na południe. Podczas II wojny światowej, o mieszczący się tu bunkier, toczyły się zacięte walki. Z inicjatywy Eugeniusza Kwiatkowskiego na początku lat 90. XX wieku wystawiono obelisk, upamiętniający potyczkę polskich partyzantów z Niemcami. Znajdują się na nim dokładne informacje o tym wydarzeniu.
Etymologia nazwy Jawor jest bardzo bogata. Metryka historyczna pochodzi z bardzo odległych czasów. Pierwszy raz cytuje ją dokument z 1248 roku i wówczas brzmiała ona tak jak obecnie. Do XVI wieku nazwę wsi zapisywano w języku łacińskim w różnych formach: Yawor (1508 rok), Iawor (1511 rok), ponownie Yawor (ok. 1520 roku), by w 1577 roku osiągnąć obowiązującą do dziś postać Jawor.
Językoznawcy zgodnie twierdzą, że to nazwa topograficzna, która należy do imponującej, bo sięgającej aż siedemdziesięciu, na terenie powiatu opoczyńskiego grupy, która była tworzona od wyrazów określających szatę roślinną. Wszyscy są zdania, że nazwa ta wywodzi się prawdopodobnie od tego, że założono ją na terenie pierwotnie zalesionym, głównie jaworami.
Jawor w gminie Mniszków nie należy do nazw szczególnie oryginalnych, w Polsce ten wyraz powtarza się bowiem w nazwach miejscowych ponad 150 razy. Drzewo jaworowe było wysoko cenione i dzięki temu tak reprezentatywne w nazewnictwie. W "Księdze henrykowskiej" z XIII wieku, w której zanotowano pierwsze polskie zdanie, mamy również poniższy łaciński opis nazewniczy w stylu gawędziarskim: "W dawnych czasach stało (?) wielkie drzewo, które po polsku zwie się jawor. U konarów tego drzewa biło źródło, które od tego drzewa zwane było wówczas Jaworzyca". Również w pieśni ludowej wyrazy jawor oraz jaworowy są często cytowane.
Na terenie całego kraju dostrzega się wiele przerozmaitych nazw miejscowych pochodzących właśnie od tego słowa, wśród których do najczęściej występujących zalicza się: Jawor, Jaworze, Jawornik, Jaworzycę, Jaworzno, Jawornicę, Jaworek, Jaworowo itp.
Wyraz jawor ma swoje korzenie już w prasłowiańszczyźnie. W całej Słowiańszczyźnie rozsiane są liczne tego typu nazwy topograficzne, florystyczne. W Bułgarii mamy Jaworec, w Serbii i Chorwacji spotkać można Jaworovac, w Czechach Javořč, na Ukrainie Javornyk, a w Rosji Javorov. Na terenie Łużyc popularne są zaś miejscowości typu Jawornik czy Jaworka.
Skąd natomiast wziął się drugi człon w miejscowości Jawor?Kolonia? Na terenie całego powiatu opoczyńskiego znajduje się wiele tego typu nazw. Słowo "kolonia" to pospolity w nazwach miejscowych człon, który wywodzi się z języka łacińskiego colonia i oznacza osadę rolniczą. Miejscowości, które mają w nazwie ten element, samodzielnie zaistniały dopiero w okresie międzywojennym. Utworzenie tych wsi miało zapewne ścisły związek z osadnictwem ludności w pewnym oddaleniu od istniejących już miejscowości, tworzących tak zwane zabudowania kolonijne. W miarę zachodzących zmian w zabudowie i liczebności mieszkańców tych Kolonii, nadano im odrębny teren geodezyjny.
Warto pamiętać, że tego typu nazwy zawsze piszemy je z łącznikiem. Uchwała z 2004 roku "O użyciu łącznika w nazwach miejscowych" Rady Języka Polskiego przy prezydium Polskiej Akademii Nauk zawiera informację o tym, że z łącznikiem piszemy nazwy miejscowości, które są złożone z dwóch lub więcej członów i wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub/i geograficzną, a więc miejscowość lub jej część, np. dzielnicę. Przykładami takich jednostek są m. in.: Bielsko?Biała, Busko?Zdrój, Ceków?Kolonia, Krynica?Zdrój i Warszawa?Okęcie.
Nie piszemy natomiast z łącznikiem nazw miejscowych, w których jeden z jej członów (przymiotnik) pozostaje w związku zgody z głównym członem nazwy (rzeczownikiem), np.: Dąbrówka Nowa, Nowy Sącz, Przewóz Stary, Łęgonice Małe, a także wtedy, kiedy pierwszym członem nazwy są wyrazy: Kolonia, Osada, Osiedle, np.: Kolonia Ostrów (jak Kolonia Ostrowska), Kolonia Wronów (jak Kolonia Wronowska), Osiedle Wilga, Osada Konin, czy Osada Leśna. Posiłkując się powyższą uchwałą należy stwierdzić, że podobnie jak w przypadku wymienionej w dokumencie Ceków?Kolonii, nasze regionalne Kolonie również powstały w celu odróżnienia się od sąsiadujących z nimi Jawora, Libiszowa, Kruszewca, czy Stużna. Z racji tego, że "kolonia" nie stanowi pierwszego członu, poprawnie nazwę z tym wyrazem zapisuje się z łącznikiem.
Obecnie Jawor, wśród najstarszych mieszkańców tych dwóch wiosek, nazywany jest często przy użyciu gwary opoczyńskiej jawurem.