Kleszczowe zapalenie mózgu stanowi zagrożenie przede wszystkim dla osób aktywnie spędzających czas na świeżym powietrzu. Szczególnie podczas wakacji zarówno dorośli, jak i dzieci, wyruszają w plener na obozy wędrowne, wycieczki rowerowe, spływy kajakowe, biwaki pod namiotem. Ryzyko zakażenia zarówno w Polsce, jak i całej Europie Środkowej jest duże. Wiele osób nadal sądzi, że kleszcze spadają z drzew. W rzeczywistości, żyją one w ściółce i w poszukiwaniu swych żywicieli zwierząt bądź ludzi wspinają się na trawy i krzewy nie wyżej niż na 20 do 70 cm. Dlatego zbieramy kleszcze przechodząc przez trawy lub krzewy, w lesie, na łące, podczas pracy na działce lub spacerów w parkach. Kleszcze posiadają zmysły powonienia i temperatury, które umożliwiają im wykrycie potencjalnych ofiar. Krew ludzka lub zwierzęca jest konieczna do przekształcania się kleszcza w dojrzałą płciowo postać. Ulubionymi rejonami kleszczy są polany, tereny porośnięte leszczyną, czarnym bzem, paprocią, lasy iglaste przechodzące w liściaste oraz łąki graniczące z lasami.
Głównymi chorobami przenoszonymi przez kleszcze jest wirusowe odkleszczowe zapalenie mózgu i borelioza. W miejscu przyczepienia się kleszcza pojawiają się zmiany skórne: zaczerwienienie i opuchlizna, która może się rozszerzać na okoliczne części ciała. Reakcje te zależą od stadium rozwojowego pasożyta i wrażliwości osobniczej żywiciele. U osób dorosłych kleszcze mogą przyczepiać się na całym ciele, najczęściej atakują nogi, pośladki, pachwiny i brzuch. U dzieci najczęściej przyczepiają się na głowie i w okolicy głowy za uszami, na granicy włosów i na szyi. Toksyny u osób wrażliwych mogą spowodować bóle głowy i ogólne złe samopoczucie, a ponieważ ślina kleszczy posiada właściwości znieczulające czasami ukąszenie nie zostaje zauważone i dlatego też bardzo często osoby z zachorowaniem na kleszczowe zapalenie mózgu nie przypominają sobie momentu ukąszenia. Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba wirusowa, która atakuje układ nerwowy i może mieć przebieg od łagodnego po ciężki, prowadząc do trwałych następstw w postaci niedowładów, zaburzeń koncentracji lub depresji. Do zakażenia dochodzi podczas ukłucia przez zakażonego kleszcza lub spożycia niepasteryzowanych produktów mlecznych pochodzących od zakażonych zwierząt. Częstość zachorowań zależy od pory roku i wynika z sezonowej aktywności kleszczy. Ryzyko zakażenia może pojawić się w lutym i trwać nieprzerwanie do końca listopada. Choroba przebiega w dwóch etapach. Pierwszy to faza wiremii, gdy wirus dostaje się i namnaża we krwi. Wówczas pacjenci zgłaszają ogólne objawy, podobne do grypy lub przeziębienia. U około 2/3 zakażonych objawy ulegają samoistnemu wycofaniu. U pozostałych, po trwającym od 1 do 20 dni okresie utajenia, następuje druga faza choroby, gdy wirus przedostaje się z krwi do mózgu i dochodzi do zakażenia tkanki mózgowej. Ponownie wzrasta temperatura (na ogół powyżej 39 oC) i pojawiają się typowe objawy: narastające bóle głowy, sztywność karku, zaburzenia świadomości, stan majaczeniowy, porażenie nerwów czaszkowych, zaburzenia koordynacji, porażenia kończyn górnych i dolnych. Może nastąpić porażenie mięśni oddechowych. Wystąpieniu choroby oraz jej następstw można z powodzeniem zapobiegać stosując szczepienia ochronne.
Kolejną chorobą wywoływaną przez kleszcze jest borelioza. Chorobę wywołują trzy genogatunki krętków, które różnią się rozprzestrzenianiem geograficznym, gatunkiem wektora i rezerwatów. Dają także różne objawy kliniczne. Choroba może wywołać zaburzenia neurologiczne, objawy reumatologiczne oraz zanikowe zapalenie skóry i chłoniaka limfatycznego skóry. Obraz kliniczny boreliozy jest zróżnicowany i zależy od fazy choroby, tj. stopnia zajęcia poszczególnych układów oraz od ogólnego stanu zdrowia i wrażliwości osobniczej pacjenta. Borelioza ma trójfazowy przebieg, co jest związane z różnymi etapami odpowiedzi immunologicznej na antygeny krętków.
Na atak kleszczy narażeni są szczególnie ludzie pracujący lub odpoczywający w lasach i w parkach. Szczególnie narażoną grupą są leśnicy i rolnicy.
A jak w ogóle ustrzec się przed kleszczami? Najlepiej byłoby ograniczyć przebywanie w typowych siedliskach kleszczy, tj. w wilgotnych lasach porośniętych trawą i krzakami, unikanie chodzenia po ścieżkach, które są szlakami zwierząt oraz nie siadać na trawie. Właściwy ubiór podczas przebywania w lasach może utrudnić przedostatnie się kleszczy na skórę człowieka. Ściąganie gumką nogawek spodni lub nakładanie skarpetek na nogawki, buty kryte i bluzki z długim rękawem znacznie ograniczają przyczepianie się kleszczy do skóry. Staranne oglądanie ubrania i skóry człowieka oraz sierści zwierząt po powrocie z lasu. Kleszcze zanim znajdą dogodne do żerowania miejsce, przez kilka chwilę pozostają na ubraniu lub skórze człowieka. Przed wejściem do lasu na odzież i powierzchnię skóry można nałożyć środki odstraszające kleszcze, dostępne w różnej postaci w sprzedaży. Najlepszą metodą usuwania kleszczy jest uchwycenie ich pincetą przy samej skórze i wyciągnięcie zdecydowanym ruchem obrotowym. Przy takim ruchu zęby hypostomu stawiają mniejszy opór, przez co nie zostaje uszkodzony kleszcz i nie ma niebezpieczeństwa wylania na skórę zawartości hemocelu z obecnymi tam drobnoustrojami. Po wyjęciu kleszcza miejsce ukłucia starannie zdezynfekować. |