Tym razem o gimnazjach

Efektywność nauczania utożsamiana jest z jej wynikami egzaminacyjnymi. Gdyby wszystkie szkoły w Polsce pracowały z uczniami o tym samym poziomie dotychczasowych osiągnięć szkolnych, tych samych zasobach rodzinnych i dysponowały tymi samymi zasobami materialnymi, wyniki egzaminu końcowego byłyby dobrą miarą efektywności. Ale tak nie jest. Metoda EWD pozwala uwzględnić zróżnicowanie szkół ze względu na zasoby ?na wejściu?. W wypadku gimnazjów najlepszą, dostępną miarą zasobów na wejściu są wyniki uczniów na sprawdzianie po szkole podstawowej. Mówią one nie tylko o poziomie osiągnięć szkolnych ucznia na progu gimnazjum, ale dostarczają też informacji o środowisku rodzinnym dziecka, o jego poziomie zdolności i motywacji szkolnej.
Gimnazjalny wskaźnik EWD mówi o tym, na ile wysokie lub niskie wyniki egzaminu gimnazjalnego uzyskali jego absolwenci w porównaniu do uczniów w całej Polsce o analogicznych wynikach na sprawdzianie. Ma charakter względny, czyli służy do porównywania szkół lub wybranych grup uczniów i w skali kraju ma z definicji wartość równą zeru. Wartość dodatnia EWD wskazuje na ponadprzeciętną efektywność nauczania, wartość ujemna na niższą niż przeciętna.
W szacowaniu wskaźników egzaminacyjnych wykorzystano wyniki z trzech kolejnych lat. Obliczanie trzyletnich wskaźników uzasadnione jest z kilku powodów. Najważniejszy to fakt, że wyniki egzaminacyjne, jak każdego innego testu, obarczone są niepewnością pomiarową. Im więcej danych, tym mniejszy wpływ tej niepewności na szacowanie wskaźników dla szkoły. Używając wyników z trzech kolejnych lat, pozyskane jest trzy razy więcej danych, a duża ilość informacji oznacza większą precyzję szacowania. Ewaluacja szkoły nie jest dzięki temu uzależniona od chwilowych zmian, jednorazowych ?statystycznych kaprysów? zwiększających lub zmniejszających wartość wskaźników. Jednak wskaźniki trzyletnie mają też swoją wadę ? są mniej wrażliwe na realne zmiany dokonujące się w krótkim czasie. Dlatego szkoła nie powinna poprzestawać na analizie wskaźników wieloletnich i w ramach analiz wewnątrzszkolnych powinna obliczać za pomocą kalkulatora EWD miary jednoroczne.
Do szacowania wskaźników egzaminacyjnych wykorzystano wyniki testów w wersji standardowej. W analizach nie uwzględnia się rezultatów egzaminacyjnych uzyskiwanych przez uczniów w terminie dodatkowym oraz wyników uczniów drugorocznych. To ostatnie ograniczenie wynika z faktu, że wydłużenie cyklu kształcenia do czterech, czy nawet większej liczby lat sprawia, że szacowanie efektywności nauczania dla tej grupy uczniów nie może dokonywać się w ten sam sposób, co w wypadku trzyletniego cyklu kształcenia.
Korzystanie z wyników z różnych edycji egzaminów zewnętrznych rodzi znaczący problem. Surowe wyniki egzaminów nie są porównywalne między kolejnymi edycjami egzaminu. Przed przystąpieniem do analiz efektywności nauczania trzeba było je sprowadzić do porównywalnej postaci.
Znormalizowana i standaryzowana skala wyników uczniowskich służy zarówno do prezentacji wyniku egzaminacyjnego danego gimnazjum, jak i do prezentacji wartości wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej. W wypadku EWD skala ma swój środek w punkcie 0. Wynik EWD równy np. 5 pkt, oznacza, że przeciętny uczeń tego gimnazjum otrzymał na egzaminie gimnazjalnym o 5 punktów więcej, niż by to wynikało z jego rezultatu na sprawdzianie po szkole podstawowej. Konsekwencją tego, że został uwzględniony zarówno wynik egzaminacyjny jak i wskaźnik EWD jest prezentacja wyniku szkoły w dwuwymiarowym układzie współrzędnych. Ze względu na niepewność, którą obarczone jest szacowanie pozycji szkoły na wykresach, położenie to przedstawiane jest za pomocą elipsy.
Opis położenia szkoły (elipsy) w układzie współrzędnych (wynik egzaminu, EWD) może ułatwić wyróżnienie kilku punktów odniesienia:
* szkoły sukcesu to gimnazja o wysokich wynikach egzaminacyjnych i wysokiej efektywności nauczania,
* szkoły neutralne to gimnazja, w których notowany jest zarówno średni, w skali kraju, poziom wyników egzaminacyjnych, jak i przeciętna efektywność,
* szkoły wspierające to gimnazja wysokiej efektywności, ale o niskich wynikach egzaminacyjnych,
* w grupie szkół wymagających pomocy, znajdą się gimnazja o niskich wynikach egzaminacyjnych i niskiej efektywności nauczania,
* szkoły niewykorzystanych możliwości to placówki o wysokich wynikach egzaminacyjnych oraz niskiej efektywności nauczania,
Takie punkty odniesienia opatrzone umownymi nazwami mają pomóc w interpretacji a nie kategoryzacji szkół. Oprócz typów głównych można zaobserwować również typy pośrednie: szkoły o przeciętnych wynikach i niskiego lub wysokiego EWD oraz szkoły o przeciętnej efektywności (EWD) i niskich lub wysokich wynikach egzaminacyjnych. W tych przypadkach elipsy szkół leżą odpowiednio na osi pionowej lub poziomej.
Trzeba wspomnieć, że wyniki wszelkich pomiarów, w tym testów egzaminacyjnych, cechuje niepewność pomiarowa. Lokując gimnazjum na wykresie należy wziąć to pod uwagę. Robimy to wyznaczając dla każdego gimnazjum obszar, w którym z 95?proc. pewnością znajduje się gimnazjum ze względu na dwa interesujące nas wskaźniki: wynik egzaminu i EWD. Obszar ten ma kształt elipsy. Rezygnacja z dokładnego (tzw. punktowego) szacowania interesujących nas wartości nie jest wynikiem asekuranctwa, ale normalną procedurą statystyczną stosowaną wszędzie tam, gdzie na podstawie wartości szacunkowych trzeba formułować odpowiedzialne oceny. Wielkość elipsy, czyli niepewność szacowania wskaźników dla szkoły, zależy od liczby i zróżnicowania wyników egzaminacyjnych. Im więcej rezultatów egzaminacyjnych i im te wyniki egzaminacyjne mniej są zróżnicowane, tym mniejsza elipsa.


Jak odczytywać wykresy?
By ułatwić statystyczną interpretację pozycji gimnazjum, w układzie współrzędnych wyrysowano dwie elipsy. Mniejsza z nich, ciemnoszara, wskazuje obszar, w którym mieści się 50% gimnazjów. Druga elipsa, jasnoszara, wyznacza obszar, w którym mieści się 90% gimnazjów. Środkiem symetrii tych elips jest punkt (100:0).

Sprawdźmy najpierw pozycję opoczyńskich placówek. Zacznijmy od egzaminu z części humanistycznej.

(wykres 1)
Na wykresie współrzędnych w przypadku Gimnazjum nr 1 widać, że mamy do czynienia ze szkołą, która ze względu na wskaźniki egzaminacyjne jest blisko pozycji zwanej neutralną. Uczniowie tej szkoły osiągnęli średnie wyniki egzaminacyjne, zbliżone do średnie krajowej i wskaźnika EWD bliski zeru. Trzeba jednak zaznaczyć, że w porównaniu z wcześniejszymi wynikami, placówka ta ma zarówno lepsze wyniki, jak i poprawiła się efektywność nauczania.
Gimnazjum nr 3, biorąc pod uwagę część humanistyczną odnotowało niską efektywność, ale także nieco niższe niż przeciętne wyniki egzaminu. Trzeba jednak zaznaczyć, że w porównaniu z wynikami egzaminów z lat 2008?2010 obydwa wskaźniki uległy poprawie.
Gimnazjum nr 2 tak jak w latach wcześniejszych znalazło się w grupie szkół wymagających pomocy, ale trzeba dodać, że i w tej placówce nieco wzrosły oba wskaźniki.
Prywatne Gimnazjum, biorąc pod uwagę część humanistyczną, w ostatnich latach właściwie nie zmienia swojej pozycji, i z wynikami i efektywnością zbliżającymi się do przeciętnych, pozostaje w grupie szkół wymagających pomocy.

Wykres 2
Biorąc pod uwagę wyniki z części matematyczno?przyrodniczej egzaminu ?jedynka? znalazła się w grupie szkół sukcesu i to na bardzo dobrej pozycji ? odnotowała znacznie wyższe od przeciętnych zarówno wyniki jak i efektywność nauczania. Warto jednak zauważyć, że w porównaniu z latami ubiegłymi, efektywność nauczania nieco spadła.
Gimnazjum nr 2, podobnie jak w roku ubiegłym, znalazło się w grupie szkół wymagających pomocy, osiągając niższe niż przeciętne zarówno wyniki egzaminów jak i efektywność nauczania. I o ile efektywność nieco wzrosła, to wyniki egzaminów w części matematyczno?przyrodniczej w ostatnich latach są tu coraz niższe.
Nieco lepiej wyglądają wskaźniki Gimnazjum nr 3, w porównaniu z wynikami w okresie 2008?1010, gdzie uczniowie osiągnęli wyniki nieco wyższe od przeciętnych. Za to efektywność nauczania jest bliska zeru, a to oznacza, że jest neutralna.
Z kolei pozycja Prywatnego Gimnazjum w części matematyczno?przyrodniczej egzaminu, nieznacznie się poprawiła.

Wykres 3
Gimnazjum w Wygnanowie w części humanistycznej znalazło się w grupie szkół neutralnych, ze średnią efektywnością i średnimi wynikami. I choć w ostatnich latach poprawiły się wyniku egzaminów, to spadła efektywność nauczania.
W Gimnazjum w Mroczkowie Gościnnym w ostatnim czasie obniżyła się zarówno efektywność, jak i wyniki egzaminów.
Gimnazjum w Bukowcu Opoczyńskim przy przeciętnych wynikach egzaminu odnotowało wyższą od przeciętnej efektywność, ale ten wskaźnik obniżył się w stosunku do odnotowanych kilka lat temu.
Do grupy szkół wspierających zalicza się Gimnazjum w Ogonowicach, gdzie w ostatnim okresie poprawiły się wyniki egzaminu. Biorąc pod uwagę wyniki z części humanistycznej egzaminu placówki w Ogonowicach, Wygnanowie i Bukowcu Opoczyńskim przy ponadprzeciętnej efektywności odnotowały średnie wyniki. Z kolei Gimnazjum w Mroczkowie Gościnnym przy przeciętnej efektywności uzyskało niższe od przeciętnych wyniki egzaminów.

Wykres 4
W części matematyczno?przyrodniczej egzaminu uczniowie Gimanzjum w Wygnanowie przy wysokiej efektywności nauczania osiągnęli średnie wyniki, ale nieco niższe niż w latach poprzednich, kiedy szkoła mieściła się w grupie szkół sukcesu.
Gimnazjaliści z Mroczkowa przy ponadprzeciętnej efektywności niezmiennie osiągają średnie wyniki egzaminu. Podobnie gimnazjaliści z Ogonowic i Bukowca Opoczyńskiego, choć tu efektywność nieznacznie wzrosła. Biorąc pod uwagę część matematyczno?przyrodniczą egzaminu wszystkie wiejskie gimnazja prowadzone przez gminę Opoczno, przy wysokiej efektywności nauczania osiągają przeciętne wyniki egzaminów.

Wykres 5
Na wykresie umieściliśmy nie wszystkie gimnazja z gmin powiatu, by nie zaciemniać obrazu całości. Biorąc pod uwagę wyniki z części humanistycznej egzaminu Gimnazjum w Białaczowie osiąga niezmiennie niższe od przeciętnych wyniki, a dodatkowo w ostatnim czasie zmniejszyła się także efektywność nauczania. Gimnazja w Drzewicy, w Mniszkowie i Żarnowie znalazły się w grupie szkół wymagających pomocy. Gimnazjaliści z Paradyża osiągają nieco wyższe niż przeciętne wyniki, wzrosła także efektywność nauczania. W Gimnazjum w Poświętnem nieco wzrosła efektywność, ale wyniki egzaminów nie uległy zmianie. Wzrost wskaźników widoczny jest natomiast w placówkach prowadzonych przez gminę Sławno. W Gimnazjum w Szadkowicach w ostatnich latach wzrosła efektywność nauczania, uczniowie osiągają też nieco lepsze wyniki. Z kolei w Gimnazjum w Prymusowej Woli nieco poprawiły się wyniki egzaminów i wzrosła efektywność nauczania.

Wykres 6
Podobnie jak poprzednio na wykresie pokazaliśmy nie wszystkie gimnazja, by nie zaciemniać obrazu całości. W części matematyczno?przyrodniczej w Gimnazjum w Białaczowie odnotowano niższe niż w poprzednim okresie wyniki zarówno z egzaminów jak i spadła efektywność nauczania. W Gimnazjum w Drzewicy oba te wskaźniki uległy poprawie. Podobną, niezmienną pozycję, zajmuje Gimnazjum w Mniszkowie ? przy średniej efektywności średnie wyniki ostatnio nieco wzrosły. Spadek obu wskaźników odnotowało Gimnazjum w Paradyżu. W grupie szkół neutralnych znajduje się niezmiennie Gimnazjum w Poświętnem. W Gimnazjum w Żarnowie odnotowano spadek efektywności, poniżej przeciętnej, ale na zmienionym poziomie pozostały osiągnięte wyniki egzaminacyjne, tym samym szkoła ta znalazła się w grupie szkoły wymagającej pomocy. W Gimnazjum w Szadkowicach poprawiła się zarówno efektywność nauczania, jak i wyniki egzaminów. Z kolei w Gimnazjum w Prymusowej Woli efektywność w ostatnich latach z poniżej przeciętnej wzrosła do wyższej niż przeciętna, jednocześnie nieznacznie poprawiły się wyniki nauczania.






Wykres 1. Pozycja miejskich gimnazjów w Opocznie pod względów wyników z części humanistycznej. Kolor fioletowy ? Gimnazjum nr 1, różowy ? Gimnazjum nr 3, żółty ? prywatne gimnazjum, zielone ? Gimnazjum nr 2





Wykres 2. Pozycja miejskich gimnazjów w Opocznie z części matematyczno?przyrodniczej. Kolor fioletowy ? Gimnazjum nr 1, różowy ? Gimnazjum nr 3, żółty ? prywatne gimnazjum, zielony ? Gimnazjum nr 2





Wykres 3. Gimnazja wiejskie w gminie Opoczno z testu humanistycznego. Kolor fioletowy ? Gimnazjum w Mroczkowie Gościnnym, różowy ? Gimnazjum w Bukowcu Opoczyńskim, żółty ? Gimnazjum w Wygnanowie, zielony ? Gimnazjum w Ogonowicach





Wykres 4. Gimnazja wiejskie w gminie Opoczno z testu matematyczno?przyrodniczego. Kolor fioletowy ? Gimnazjum w Mroczkowie Gościnnym, różowy ? Gimnazjum w Bukowcu Opoczyńskim, żółty ? Gimnazjum w Wygnanowie, zielony ? Gimnazjum w Ogonowicach





Wykres 5. Najlepsze i najsłabsze gimnazja gmin powiatu opoczyńskiego z testu humanistycznego. Kolor fioletowy ? Gimnazjum w Białaczowie, różowy ? Gimnazjum w Drzewicy, żółty ? Gimnazjum w Minszkowie, zielony ? Gimnazjum w Szadkowicach, niebieski ? Gimnazjum w Żarnowie






Wykres 6. Najlepsze i najsłabsze wyniki z części matematyczno?przyrodniczych gimnazjów gminnych. Kolor fioletowy ? Gimnazjum w Białaczowie, żółty ? Gimnazjum w Żarnowie, różowy ? Gimnazjum w Szadkowicach