Tajemnice ukryte w nazwach cz. XCIII

Według Jana Piotra Dekowskiego, autora publikacji "Opoczno i okolice", początek istnienia tej wsi przypada na drugą połowę XVII wieku i wiąże się z założeniem miejscowego klasztoru bernardynów. Paradyż powstał na obszarach Wielkiej Woli.
W II połowie XVII wieku Wielka Wola stała się własnością Kazimierza Saryusz Skórkowskiego, komornika granicznego opoczyńskiego, który został właścicielem nie tylko wsi i dworu, lecz także obraz Chrystusa Cierniem Koronowanego, który zdobił jedną ze ścian we dworze.
Był to obraz olejny na płótnie, naklejone na deskę i pochodził z początku XVII wieku. Dzieje Paradyża ściśle związane są z historią tego obrazu, który od ponad trzystu lat przechowywany jest w paradyskiej świątyni.
W wielki piątek 1678 roku, podczas porannej modlitwy, właściciel wsi zauważył na obrazie krople krwi w miejscach, gdzie ciernie kaleczyły skronie Chrystusa. Ciągły rozwój kultu oraz otrzymywane przez wielu wiernych łaski, skłoniły Kazimierza Skórkowskiego do wybudowania na miejscu kaplicy kościoła. Świątynia miała stanąć niedaleko dworu, lecz woły wożące drewno na budowę zatrzymały się ok. 2 km od wsi i nie chciały dalej ciągnąć wozów. Poczytano to jako znak od Boga i kościół stanął w miejscu wskazanym przez woły. Teren ten nazwano Paradyżem.
22 czerwca 1690 roku, w uroczystej procesji przeniesiono obraz z kapliczki dworskiej do kościoła. Tego samego dnia Kazimierz Saryusz Skórkowski podpisał akt fundacji klasztoru dla zakonu bernardynów.
Drewniana świątynia została konsekrowana dopiero w 1699 roku, pw. Przemienienia Pańskiego i św. Michała Archanioła. Obok kościoła powstał klasztor bernardynów. Bernardyni, przy wsparciu finansowym Skórkowskich, postanowili wznieść nową świątynię.
13 czerwca 1747 roku poświęcono kamień węgielny pod budowę większego, murowanego kościoła. Budowa tej świątyni trwała 10 lat. Razem z kościołem, w XVIII wieku zbudowano również barokowe założenie klasztorne. Paradyż stał się miejscem słynnym, do którego licznie przybywały pielgrzymki i tak jest do dziś.
W 1789 roku Jan Sariusz Skórkowski, chorąży opoczyński, dziedzic Wielkiej Woli, nawiązując do fundacji wspomnianego wyżej klasztoru przez swego pradziada Kazimierza Skórkowskiego, zaprojektował rozbudowę paradyskiego osiedla przy pomocy osiadłych bernardynów i postanowił podnieść go do rangi miasteczka. W tym celu zezwolił im stawiać budynki i osadzać mieszkańców wyłącznie wyznania katolickiego. Dla siebie chorąży Skórkowski zarezerwował postawienie nowej karczmy, aby zwiększyć własne dochody, zwłaszcza propinacyjne.
Wszystkie te inicjatywy były podyktowane interesami zarówno dworu jak i klasztoru. W tej sytuacji miejscowa ludność miała ograniczone możliwości i pełniła przede wszystkim funkcje usługowe. Na to zresztą wskazuje regestr poborowy z 1789 roku, w którym odnotowano 19 dymów rzemieślniczych oraz 4 dymy karczemne.
Projekt, dotyczący utworzenia z Paradyża miasteczka, nie został zrealizowany. Do okresu uwłaszczenia pozostał on osiedlem przyklasztornym. Dopiero po 1864 roku przekształcono go w wieś rolniczą.
W tomie VII "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", wydanym w 1886 roku pod redakcją Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego i Filipa Sulimierskiego, zawarta jest informacja na temat lokalizacji tej wsi oraz ówczesnych budynków i instytucji, znajdujących się w Paradyżu. Autorzy piszą: Leży u zbiegu traktu bitego piotrkowsko?kieleckiego i piotrkowsko?radomskiego (?) Posiada kościół i klasztor bernardynów, szkołę początkową, stacyą pocztową, urząd gminy. Z danych demograficznych wynika, że w 1827 roku było tu 17 domów i 257 mieszkańców, a w 1886 roku liczba zabudowań mieszkalnych wzrosła do 37 i zameldowanych było w nich 343 ludzi.
W Paradyżu, na początku XX wieku, nastąpiło dość duże ożywienie życia społecznego. W 1904 roku utworzyła się tu pierwsza organizacja spółdzielcza, Spółka Rolnicza, która zrzeszała ponad dwustu członków, pochodzących z czterech pobliskich gmin. W następnych latach powstały: Spółka Mleczarska, Sklep Spółkowy, Kasa Pożyczkowo?Oszczędnościowa oraz ochronka. W 1909 roku został wykończony jednopiętrowy dom, w którym znalazły się pomieszczenia dla wymienionych wyżej placówek.
Do kluczowych zabytków Paradyża należą: kościół Przemienienia Pańskiego, krużganki oraz klasztor. Budowle te zostały wzniesione w latach 1747?1757, staraniem bernardynów, przy pomocy Skórkowskich i okolicznego ziemiaństwa.
Obecny kościół został wzniesiony na miejscu dawnego, drewnianego, który pochodził XVII wieku. Jest trzynawowy i ma charakter okazałej bazyliki. Posiada dwukondygnacjowe wieże, mieszczące w przyziemiach kaplice, między którymi rozciąga się trójakardowy chór muzyczny. W XVIII wieku grywała tu kapela klasztorna, używana również przez okoliczne dwory do uświetniania karnawałowych zabaw. W tym kościele znajduje się dziewięć XVIII?wiecznych ołtarzy, dekorowanych snycerką rokokową. W głównym ołtarzu mieszczą się rzeźby ewangelistów i obraz Chrystusa Cierniem Koronowanego z XVII wieku. Ozdobą świątyni jest też ambona rokokowa z XVIII wieku oraz żyrandole empirowe z początku XIX wieku.
Na ścianach kościoła widnieją liczne portrety świeckie z XVIII wieku oraz epitafia i nagrobki pochodzące z XIX wieku.
Przed fasadą kościoła znajduje się rozległy, prostokątny dziedziniec odpustowy, otoczony z trzech stron krużgankami, do których prowadzi brama z XVIII wieku, wykonana z kutej, żelaznej kraty. Krużganek osłonięty jest dwuspadowym dachem, wspartym z jednej strony na zwartym murze, z drugiej na kolumnach. W ścianach krużganków usytuowane są wnęki na stacje Męki Pańskiej oraz kamienne, XIX?wieczne epitafia rodzin szlacheckich z najbliższych okolic Paradyża. Na dziedzińcu znajdują się również ich nagrobki.
Ważnym zabytkiem, poza kościołem, jest także klasztor, którego pierwotny budynek został wzniesiony w XVII wieku i wówczas był drewniany. Jak wspomnieliśmy wyżej, na jego miejscu został wybudowany w XVIII wieku nowy klasztor murowany, składający się z trzech skrzydeł. Tworzy on, wraz z kościołem, nieregularny czworobok, wewnątrz którego znajduje się zamknięty dziedziniec. Północne i wschodnie skrzydła zostały zrujnowane w 1915 roku. W klasztorze od wewnętrznej strony mieszczą się korytarze, od zewnątrz zaś cele oraz reflektarz. W pomieszczeniach tych sklepienia mają kształty kolebkowe lub kolebkowo?krzyżowe. Klasztor został opuszczony przez bernardynów w 1893 roku.
Paradyż należy zaliczyć do regionalnych nazw pamiątkowych. Obecna nazwa tej miejscowości ukształtowała się dopiero pod koniec XVIII wieku. Według większości jsęzykoznawców ma swoje korzenie w łacińskim wyrazie paradisus, który oznacza niebo lub raj.
Stanisław Rospond, autor "Słownika etymologicznego miast i gmin PRL", napisał, że wyraz paradyz lub paradyż jest pożyczką terminologiczną chrześcijańską i pochodzi z niemieckiego das Paradies, który w tłumaczeniu na polski, tak samo jak łacińska wersja, odnosi się do raju.