Odkurzmy katarzynki

W tytułowym apelu nie chodzi bynajmniej o odkurzanie zawieruszonych w kredensie pierników o półkolistych brzegach. Katarzynki jeszcze wiek temu kojarzyły się przede wszystkim z wieczorem spotkań i wróżb chłopców o miłości i małżeństwie, odprawianych w wigilię świętej Katarzyny, czyli 24 listopada. Był to wieczór równie ważny jak obchodzone 29 listopada panieńskie andrzejki. Młodzież męska uważała świętą Katarzynę za swoją patronkę, bowiem według ludowych wierzeń pomagała ?stanąć na ślubnym kobiercu z tą, która jest na sercu?.
W kalendarzu słowiańskim dzień 24 listopada był Świętem Doli, dniem, w którym dziewczęta i chłopcy uciekali się do wróżb, by poznać los, jaki ich czekał, a ciężarne kobiety modliły się o lekki połóg. Być może ten dawny pogański obyczaj pytania duchów o przyszłość ? jak wiele innych ? adaptowany został przez chrześcijaństwo.
Zwyczaj katarzynek, powszechnie znany w Polsce i żywo obchodzony jeszcze pod koniec XIX wieku, podobnie jak andrzejki, przypadał na okres schyłku jesieni, zakończenia prac polowych, porę długich jesiennych wieczorów i przesilenia jesiennego uważanego za czas najwłaściwszy nawiązaniu kontaktu z zaświatami i ostatnich zabaw przedadwentowych. Adwent (łac. adventus ? przyjście, przybycie) to czas oczekiwania na nowe i przygotowań na to, co ma nastąpić. W starożytnym Rzymie była to oficjalna wizyta cesarza, w liturgii kościelnej okres oczekiwania narodzin Dzieciątka ? Mesjasza i Zbawiciela. W ludowych tradycjach tę porę obrano jako czas najlepszy dla zalotów, słania swatów, kojarzenia małżeństw.
Kiedyś dzień świętej Katarzyny był przed adwentem ostatecznym terminem zawierania małżeństw. Wiejskie wesela często wyprawiano jesienią. Był to czas już po zbiorach, zasobny i spokojny. ?Na świętą Katarzynę bierz swoją pod pierzynę? i ?Święta Katarzyna śluby ucina? ? powiadały dawne przysłowia ludowe. A kto się jeszcze nie zdecydował, którą pannę wybrać, kochał skrycie i cierpiał męki niepewności, mógł w wigilię św. Katarzyny sobie powróżyć. Kawalerowie przed wszelkimi wróżbami zgodnie recytowali wierszyk ku pomyślności wróżb:

Hej! Kasiu, Katarzynko,
Gdzie szukać Cię dziewczynko.
Wróżby o Ciebie zapytam,
Czekaj ? wkrótce zawitam.
Bawmy się więc w Katarzyny,
Szukajcie chłopaki dziewczyny,
Zapytać więc trzeba wróżby,
A nuż potrzebne już drużby.

Młodzi mężczyźni uważali na swoje sny w wigilię świętej Katarzyny. Tradycja mówiła, że jak przyśniła się im biała kura, to oznaczało, że niebawem poznają uroczą pannę. Czarna kura oznaczała wdowę, a kwoka z młodymi wdowę z dziećmi. Paw to zapowiedź żony dumnej i znającej się na modzie, sowa to żona mądra, ale niezbyt ładna, gołąb zaś wróżył żonę ładną, ale niestety niezbyt mądrą. Siwy koń ? to starokawalerstwo. Znana była też męska wróżba związana z gałązką wiśni, którą należało ułamać w dniu 24 listopada. Włożona do wody i trzymana w ciepłym miejscu, powinna zakwitnąć w okolicy świąt Bożego Narodzenia. Jeśli tak się stało, młodzieniec mógł szykować się do ślubu.
Katarzynki były również okazją do prawdziwie kawalerskiej zabawy, bowiem w przeciwieństwie do andrzejek, które często wypadają już w adwencie, wolno jeszcze było grać muzykantom a wszystkim wesoło się bawić. "Święta Katarzyna śmiechem, święty Andrzej grzechem" ? dziewczęta ze swoimi wróżbami na świętego Andrzeja już nie mogły czynić tyle rwetesu. Z czasem bliskość terminów sprawiła, że katarzynki odeszły w zapomnienie, przetrwały do naszych czasów tylko spotkania i wróżby andrzejkowe z udziałem zarówno dziewcząt i chłopców. Katarzynki i niekultywowane męskie wróżby matrymonialne zanikły niemal całkowicie ponad wiek temu. Warto jednak je poznać i pamiętać, bo są miłą składową częścią naszej kultury.
Czy katarzynki mają dziś szansę powrotu do kalendarza tradycyjnych imprez? W ostatnich dziesięcioleciach został on wzbogacony o walentynki; coraz szerzej torują sobie drogę marcowe święto piwoszy i październikowy dzień duchów z dynią w herbie? Za przeszczepionymi na polski grunt obyczajami stoi jednak wszechmocna i coraz bardziej natrętna komercja. Ta sama, która nakazuje już na początku listopada urządzać w marketach stoiska z bożonarodzeniowym wystrojem. A jednak to właśnie ona może pomóc w powrocie katarzynek. Wystarczy sięgnąć do bardzo sympatycznej francuskiej tradycji.
We Francji dzień świętej Katarzyny obchodzą ? przybrane w pełne fantazji i poezji kapelusze ? wszystkie panny, które w danym roku kończą 25 lat, a jeszcze nie znalazły mężczyzny swego życia. Obowiązują barwy symbolizujące panieństwo i nadzieję ? żółty i zielony. Tradycyjnie dzień 25 listopada jest też fetowany przez wielkich krawców. Święta Katarzyna jest bowiem patronką pań i panów żyjących z igły. Tego dnia w wielkich francuskich domach mody każdej Katarzynce ofiarowuje się kapelusik, odpowiedni do urody i charakteru. Można sobie pozwolić na wszelkie odzieżowe ekstrawagancje, przebierać i maskować do woli. Szał wstążek, obłoczki tiulów, kaskady pomysłów ? takie są właśnie francuskie katarzynki.
Takie mogą być również i u nas. Fantazją i urodą nasze panie nie ustępują Francuzkom. Przysłowie powiada: Kobieta zrobi z niczego kapelusz, sałatkę i scenę małżeńską. Kapelusz jest na pierwszym miejscu!
Opr.: erg