Czy luty będzie luty?

Reforma kalendarzowa dokonana w 45 roku p.n.e. przez Juliusza Cezara, przy pomocy aleksandryjskiego astronoma Sosigenesa, tak znakomicie porządkowała rachubę czasu, że aż do dnia dzisiejszego w językach wielu narodów przetrwały rzymskie nazwy miesięcy w odpowiednio zmienionej fonetycznie formie. Słowianie nie znali roku słonecznego, upływ czasu liczyli według zim i lat (stąd liczba mnoga od rok ? lata). Miesiące oznaczały okresy nierównej długości, związane ze stanem przyrody, zajęciami gospodarskimi i rolnictwem. Dlatego też po przyjęciu przez Mieszka I chrześcijaństwa narzucającego kalendarz juliański, spośród łacińskich nazw miesięcy zaakceptowano tylko dwie: marzec i maj. Dla pozostałych utrzymano nazwy rodzime, różne w różnych regionach.
Nazwa drugiego miesiąca w roku wynikała z jego charakteru ? przymiotnik "luty" znaczył "srogi", czyli mroźny. Inne nazwy staropolskie to: strąpacz, czyli strzępiący, ścinający szronem (od strąpczyny ? grud śnieżnych na polach), gromnicznik (od święta Matki Boskiej Gromnicznej) i mięsopustnik (od zapustów). Lokalnie używano również nazw styczniowych: tyczeń i sieczeń.
W średniowiecznych wierszach o miesiącach tak opisywano luty: Nazwa tego miesiąca zimnicę ci przypomina; Jeśli bez pomiarkowania buraki, gęś, kaczkę pożywasz, sok w twoim palcu się zbiera, po pewnym czasie wycieka. Mrozu zawsze unikaj, kąpieli dla zdrowia zażywaj. Przed chłodem, zimnicę niosącym, uciekaj; z palca krwi upuść. (przekład Ewy Głębickiej)
Na czas tego srogiego dla wszystkich miesiąca kalendarz z 1753 roku zalecał: Ten miesiąc nie bardzo zdrowy.
Chroń się starej białej głowy,
Do mamki się nie przymykaj,
Cudzych poduszek nie tykaj.
Lecz do panny możesz chodzić,
Jeśliby chciała wygodzić.
Bliższy realiom lutego był "Kalendarz Trojanowicza na 1760 r.":
Konfekta w tym miesiącu zażyte są zdrowe,
Na czczo jałowiec, anyż, wino piołonkowe.
Lekarstw zażyć i łaźnie, gdy potrzeba, możesz,
W cieple się konserwując tak zdrowia wspomożesz.
Potraw grubych nie jadaj lub nie maczaj głowy,
W łaźni nie pij, krew puszczaj, będziesz łacniej zdrowy.
Warto przy okazji przypomnieć rady i prognozy zawarte w przysłowiach ludowych:
Luty ? miesiąc bardzo zmienny: pół zimowy, pół wiosenny.
Czasem luty ostro kuty, czasem w luty same pluty.
Czasem luty się zlituje, że człek niby wiosnę czuje, ale czasem tak się zżyma, że człek prawie nie wytrzyma.
Gdy mróz w lutym ostro trzyma, tedy jest niedługa zima.
W lutym śniegi i lód stały czynią w lato upał trwały, gdy zaś burze i deszcze panują, dobry plon nam obiecują.
Gdy luty z wichrami, rychła wiosna przed nami.
Gdy luty ciepły i o wodzie, wiosna późna i o chłodzie.
W lutym wiele wody, całe lato bez pogody.
Luty, gdy wichrów i mrozów nie daje, prowadzi rok słotny i nieurodzaje.
W lutym aura burzliwa, wiosna rychliwa.
Gdy ciepło w lutym, zimno w marcu bywa, długo trwa zima, to rzecz niewątpliwa.
Kiedy kot w lutym na słonku się grzeje, musi w marcu zajść na przypiecek.
Kiedy luty nie wymrozi, to maj śniegiem nam pogrozi.
Kiedy w lutym pękną lody, wnet pod lodem szukaj wody.
W lutym, gdy zagrzmi od wschodniego boku, burze i wiatry częste są w tym roku.
W lutym lepiej widzieć wilka przy progu niż chłopa przy pługu.
Zebrał: jerg