Tajemnice ukryte w nazwach cz. XIV

Opoczno dawniej
Pierwsza udokumentowana wzmianka na temat miasta dotyczy tragicznego wydarzenia, w Zawichoście, kiedy to w 1260 roku została tam zabita przez Tatarów franciszkanka, bł. Stanisława z Opoczna.
Pierwotnie Opoczno, które rozwinęło się prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku, było usytuowane na otwartej przestrzeni wokół dawnego kościoła parafialnego św. Marii Magdaleny. W jego obrębie istniał zapewne dwór, stanowiący rezydencję królewską, którego rządcą ekonomicznym był w 1361 roku Świętosław z Dąbrówki. Tu również działał sędzia ziemski i wójt.
W 1365 roku Kazimierz Wielki nadał miastu prawo magdeburskie i rozszerzył jego obszar o 100 łanów. Za jego czasów powstało nowe i zwarte osiedle, zlokalizowane w pobliżu starego Opoczna w kierunku północno?zachodnim, otoczone obronnymi murami i fosami. W nowym osiedlu wystawiono zamek, zbrojownię, dwór wójtowski (czyli dom Esterki), kościół św. Bartłomieja, domy mieszczańskie oraz sukiennice. Do miasta wiodły specjalne bramy, których, jak podają źródła historyczne, było dwie: Łowicka, usytuowana od strony traktu inowłodzkiego i Dolna, od strony traktu gielniowskiego.
Według niektórych historyków, powstanie grodu opoczyńskiego związane było z założeniami ówczesnego systemu militarnego. Miał on być jednym z punktów obronnych chroniących w XIV wieku Małopolskę przed najazdami Litwinów.
Najciekawszym okresem dla Opoczna było panowanie Kazimierza Wielkiego. Wtedy nie tylko realizowano wielką akcję budowlaną, ale również rozwijał się handel i rzemiosło. Do miasta ściągali kupcy z różnych stron kraju. Opoczno stało się także ośrodkiem nowo utworzonego powiatu. Pierwszym starostą opoczyńskim był Sobek z Wyskowic, który piastował to stanowisko od 1368 roku. W mieście odbywały się wówczas wiece, czyli roczki sądowe.
W drugiej połowie XV wieku Kazimierz Jagiellończyk oddał mieszczanom opoczyńskim tereny błotniste, położone nad Drzewiczką, na łąki i warzywne ogrody. Nadanie to przyczyniło się do rozwoju na większą skalę hodowli zwierząt domowych.
W 1550 roku Zygmunt August, w trosce o rozwój gospodarczy miasta, zabronił okolicznym wsiom urządzania targów oraz wyrobu i handlu piwem. Zezwolił natomiast mieszczanom na budowę wodociągu w oparciu o zasoby wodne Drzewiczki. W urządzeniach tych zastosowano drewniane rury.
W XVI wieku istniała w Opocznie szkoła o wysokim poziomie nauczania. Świadczyło o tym podejmowanie przez jej adeptów studiów w akademii krakowskiej. Studiowali tam pochodzący z Opoczna Jędrzej ? doktor medycyny i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Marcin i Stanisław ? mistrzowie kalwińscy, szermierze reformacji.
W 1599 roku Zygmunt III Waza pozwolił mieszczanom zbudować trzecią bramę od strony Krakowskiego Przedmieścia. W tym czasie w Opocznie i na jego przedmieściach były 83 działy rolne, 90 działów ogrodniczych oraz dziewięćdziesięciu rzemieślników, wśród których przeważającą większość stanowili szewcy i piekarze.
Dochodami płynącymi z miasta dzielił się starosta z wójtem, któremu przekazywał 1/3 wpływów. Zbigniew Oleśnicki, ówczesny starosta opoczyński, chcąc zwiększyć swoje dochody, osadził kilka rodzin żydowskich na placach przylegających do posesji zamkowej. Oddał do ich dyspozycji czternaście placów, z których jeden przeznaczył na bożnicę, drugi na cmentarz, resztę pod zabudowę mieszkaniową, dając w ten sposób początek nowemu przedmieściu. Z czasem zaczęto je nazywać ?Zachodnim? lub ?Zamkowym?.
Na początku drugiej połowy XVII wieku, na skutek działań wojennych, Opoczno prawie doszczętnie zostało zniszczone. 12 września 1655 roku nad Drzewiczką doszło do walki ze Szwedami. O rozmiarach zniszczeń miasta świadczy lustracja z 1660 roku, która stwierdza, że miasto bardzo spustoszało. Źródło to podaje, że wówczas w Opocznie było jedynie 20 domów, z czego 5 na przedmieściu. Po łaźni wójtowskiej został jedynie plac. Kościół parafialny został splądrowany i obrabowany, a ukryte w nim dokumenty miejskie uległy zniszczeniu. Pozostało tylko jedenastu rzemieślników i prawie zupełnie ustały targi.
W XVIII wieku ożywiły się nieco stosunki handlowe Opoczna. Na targi do miasta przybywali kupcy z różnych stron. Kupcy opoczyńscy również prowadzili szerszą działalność handlową. W 1790 roku Jan Dekert, prezydent Warszawy, zwołał pamiętny zjazd przedstawicieli miast i miasteczek królewskich, zwany koalicją miast. Opoczno reprezentowało dwóch delegatów. Rzecznikiem spraw mieszczańskich był Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu Czteroletniego, który w kwietniu 1791 roku otrzymał obywatelstwo wolnego miasta Opoczna. W ten sposób mieszczanie opoczyńscy solidaryzowali się z jego dążeniami do odrodzenia społecznego i gospodarczego Polski.
W 1828 roku, jak wynika z komentarza geometry Wincentego Jareckiego, handel w Opocznie znajdował się nadal w rękach żydowskich, a rzemiosło przedstawiało się nadzwyczaj mizernie, gdyż liczyło jedynie dwóch grabarzy, jednego tkacza, trzech kapeluszników i kilku kowali. Jarecki usiłował wyjaśnić, dlaczego w mieście nie rozwinął się miejscowy przemysł, mimo że znajdowały się tutaj rzeki i była niezła komunikacja. Stanu tego dopatrywał się w gnuśności mieszkańców i w ich przywiązaniu do rolnictwa, które było wówczas głównym zajęciem opocznian. Wtedy miasto liczyło 342 domy oraz 3363 mieszkańców. 50 lat później, liczba ludności Opoczna wzrosła do 4974 osób.
W drugiej połowie XIX wieku, powstawały i rozwijały się w mieście przeważnie niewielkie przedsiębiorstwa. Były one przede wszystkim związane z rolnictwem. Odrębną pozycję zajmowały jedynie Zakłady Płytek Ceramicznych, produkujące posadzkę terakotową. Na początku XX wieku w miejscowości istniała fabryka płytek, odlewnia żelaza, 7 pieców wapienniczych, cementownia, browar i pończoszarnia. W zakładach tych pracowało 585 osób. Dużym ułatwieniem dla miejscowego przemysłu była linia kolejowa Koluszki ? Skarżysko, która została otwarta w 1885 roku. W 1910 roku nastąpiła zmiana w systemie oświetlania miasta z naftowego na elektryczne.
Podczas pierwszej wojny światowej, Opoczno stało się miastem przyfrontowym. 15 maja 1915 roku ostatnie oddziały rosyjskie, po spaleniu stacji kolejowej i zerwaniu mostów, opuściły miasto. Na ich miejsce przybyły wojska austriackie. Komisarzem miasta został Henryk Miroszewski z Galicji, który odznaczał się dużymi zdolnościami organizacyjnymi. W końcu 1915 roku w Opocznie powstały dwie szkoły powszechne dwuklasowe ? polska i żydowska. W 1916 roku została zorganizowana czytelnia, a w dwa lata później preparanda, tj. szkoła przygotowująca młodzież do seminariów nauczycielskich.
Po wojnie wybudowano kilka nowych zakładów: hutę szkła, cegielnię, fabrykę kafli, wytwórnię win oraz octu. W mieście pracowało wówczas kilkudziesięciu rzemieślników, częściowo zrzeszonych w cechy. Istniały również uspołecznione placówki handlowe, m.in. spółdzielnia spożywców oraz księgarnia. W skromnym zakresie działały również placówki oświatowe i kulturalne, np. dwie siedmioklasowe szkoły powszechne oraz kino założone w 1918 roku przez Stefana Janasa.
W czasie bombardowań wojennych w 1939 roku w Opocznie uległo zniszczeniu kilka domów i częściowo został spalony pobliski Gorzałków. 7 września miasto zajęły wojska niemieckie. Rozpoczął się okres okupacji, w czasie której panował terror i eksterminacja. Największe aresztowania miały miejsce w 1941 roku. Wielu opocznian wówczas rozstrzelano. Na początku wojny w Opocznie było 2700 Żydów, których hitlerowcy najpierw zamknęli w getcie, a jesienią 1942 roku wywieźli do obozu koncentracyjnego.
17 stycznia 1945 roku Opoczno zostało wyzwolone przez żołnierzy radzieckich 33 Armii I Frontu Ukraińskiego. Działacze postępowych stronnictw politycznych od razu przystąpili do organizowania życia społeczno?gospodarczego. Wkrótce rozpoczęły działalność szkoły, urzędy i różne organizacje. W latach 1945?75 powstała praktycznie cała północna dzielnica miasta, w której wybudowano bloki mieszkalne, szpital, LO im. Stafana Żeromskiego oraz Szkołę Podstawową nr 3. W 1973 roku otwarto Zakłady Przemysłu Wełnianego, zatrudniające ponad 1500 osób. W latach 70. powstawały też kolejne szkoły średnie i podstawowe, cztery przedszkola oraz trzy biblioteki. Działały dwa kina ?Tęcza? i ?Hutnik? oraz dwie zasługujące na szczególną uwagę organizacje: Międzyzakładowy Klub Sportowy oraz Ludowy Zespół Sportowy. Do najważniejszych przedsiębiorstw przemysłowych należały Zakłady Płytek Ceramicznych, Opoczyńskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych oraz Przedsiębiorstwo Odlewnicze ?Metalodlew?. Wciąż ważną pozycję w dziedzinie gospodarczej miasta zajmowało rzemiosło, handel i rolnictwo. W 1971 roku było tu 80 warsztatów rzemieślniczych, 94 placówki handlowe oraz 758 gospodarstw rolnych. W tym okresie w sektorze uspołecznionym i prywatnym zatrudnione były 7122 osoby. W 1974 roku Opoczno liczyło 13 577 mieszkańców i 1671 budynków mieszkalnych.
Liczba mieszkańców miasta na koniec 2004 roku wynosiła 23.143. Na terenie miasta funkcjonują obecnie placówki oświatowe, MDK, dwie biblioteki, muzeum, kino oraz liczne stowarzyszenia i organizacje.

Etymologia nazwy
Nazwa miejscowości ukształtowała się na przestrzeni XI?XIII wieku. Jej pochodzenie ma prawdopodobnie topograficzne korzenie. Językoznawcy nie są jednogłośni w sprawie dotyczącej pochodzenia nazwy. Jedni podają, że wiąże się ona ze słowem opoka, które oznacza skałę osadową o białokremowej barwie. Dawniej słowo to oznaczało w potocznym rozumieniu kamień lub skaliste podłoże. Hipoteza ta miałaby swoje uzasadnienie w położeniu geograficzno?geologicznym miasta. Leży ono bowiem w obrębie wzgórz. Prawdopodobnie właśnie to położenie miasta ?na opoce? dało początek jego nazwie. Inne źródła onomastyczne podają, że nazwa ta pochodzi od słowa odpoczywać i może mieć swój początek w częstym odpoczynku króla Kazimierza Wielkiego w tej miejscowości. Kolejne materiały podają, że nazwa tego miasta pochodzi od starosłowiańskiego męskiego imienia ?Opocza?.
Pierwsze wzmianki na temat nazwy Opoczno pochodzą z 1284 roku, z dokumentu zachowanego w późnej kopii. Wówczas nazwa brzmiała Opocza. Z czasem wzmocniono tę mało wyrazistą formację przez dodanie przyrostka (* ? ?no) ?no, bardzo żywotnego dla nazw topograficznych. Forma Opoczno pojawia się już w 1360 roku, w źródłach z 1405 roku widnieje pod postacią Oppoczno, jednak po sześciu latach znów wraca do poprzedniego kształtu, obowiązującego do dziś. Przekazy z 1470 roku podają, że wówczas z miastem sąsiadowała wieś Opoczno Antiqua, czyli Stare Opoczno i istniała przez około dziesięć lat. Stanowiła ona pozostałość po dawnym Opocznie, z okresu przed przeniesieniem miasta na obecne miejsce. Pozostałością po Starym Opocznie jest dzisiejsze Staromieście, zwane tak od XVI wieku, kiedy to miasto coraz bardziej się rozrastało.

Co warto zwiedzić?
W liczącym wiele wieków Opocznie, do dziś zachowały się zabytkowe budowle, kapliczki, płyty, pomniki oraz nagrobki, które świadczą o bogatej przeszłości i świetności miasta. Należą do nich przede wszystkim: zamek Kazimierza Wielkiego, dom Esterki, fragmenty dawnego układu urbanistycznego Opoczna (kamieniczki na placu Kościuszki, pałacyk na ul. Staromiejskiej, dworek modrzewiowy na ul. Cichej oraz dom ?Arka? na ul. Limanowskiego), kościół pw. św. Bartłomieja, zabytkowa plebania na placu kościelnym, dzwonnica obok kościoła, kościół pw. św. Marii Magdaleny, cmentarz wokół tego kościółka, cmentarz choleryczny, dwór zwany ?Starostwem?, kapliczka Chrystusa Frasobliwego oraz kapliczka św. Rozalii.